Bezoek SES-Vanderhave - Tienen - 20 april 2023

We werden met een 25-tal collega’s landbouw- en burgerlijk ingenieurs ontvangen door Hilde Van Houtte die ons in een presentatie een overzicht gaf van het berdrijf en het verloop van het bezoek. Hilde werkt als Research Scientist binnen de Transformation and Genome Engineering Cluster.

SES-VanderHave ontstond in 2005 toen Advanta zijn suikerbietenzaadactiviteiten verkocht aan de Florimond Desprez groep, het Belgische SES Europe en het Nederlandse DJ VanderHave. De geschiedenis van VanderHave gaat terug tot 1879, het jaar waarin D.J. Vander Have een zaadbedrijf oprichtte in Zeeland. De selectie en veredeling van suikerbietenzaad begon in 1941. De basis van SES Europe werd gelegd in 1948 met de oprichting van S.B.G.B. (de Belgische Maatschappij voor Suikerbietenzaad - Société Belge de Graine de Betterave Sucrière). SESVanderHave is het enige bedrijf ter wereld dat zich exclusief focust op het onderzoek naar en de productie van suikerbietzaad.

De belangrijkste aspecten voor de teelt van suikerbieten is de opbrengst en het suikergehalte. Voor de ontwikkeling van nieuwe rassen wordt o.a. gekeken naar bodemtype, ziektegevoeligheid, klimaatomstandigheden, behoefte van de boer en de industrie, verlies aan suiker na rooien, eventuele schieters, bedekkingsgraad, enz. In overleg met de suikerindustrie, suikerbietinstituten en telersassociaties, worden dan de kenmerken van de perfecte suikerbietvariëteit voor die markt bepaald. Bij de veredeling mag gerekend worden op een termijn van 10 jaar voor de ontwikkeling van een nieuwe commerciële bietenvariëteit.

Na de uiteenzetting van Hilde kregen we een inzage in het veredelingscentrum waar we werden begeleid door de heer Paul Kempeneers.

Deze veredeling gebeurt in het zgn. SVIC (SESVanderhave Innovation Center), een voorbeeld van hightech onderzoek van wereldklasse onder glas. Het SVIC is een complex met de grootte van vier voetbalvelden waarin de wetenschappers van SESVanderhave hun onderzoek uitvoeren. In het SVIC kan het volledige spectrum aan klimaatomstandigheden gereproduceerd worden, zodat het onderzoek binnen perfect gesimuleerde parameters kan gebeuren om de juiste resultaten op te leveren. We kunnen de suikerbieten hier bijvoorbeeld blootstellen aan temperaturen tot 40°C of net vriesnachten simuleren.

Veredeling begint met twee vruchtbare planten, i.e. twee planten met een stamper en meeldraden. Deze inteeltplanten worden zorgvuldig geselecteerd uit de uitgebreide kiemplasmabank van SESVanderHave, die variëteiten bevat die hun waarde in het verleden al hebben bewezen. Van een van de twee planten worden de meeldraden manueel verwijderd. Dit vereist een bijzonder minuscule handeling gezien de uiterst kleine bloem van de bietenplant. We vernamen dat dit werk slechts kan gebeuren gedurende een halve dag wegens de aandacht die dit vraagt. In een pollendichte zak bevrucht een andere mannelijke tak deze plant, wat resulteert in de beoogde nieuwe combinatie van eigenschappen.

In het laboratorium voor moleculaire merkers wordt het het genoom - het DNA - van bladmonsters van de “kroost” gecontroleerd wordt. Alle planten die voor de zaadproductie gebruikt worden, worden gescreend, waardoor we voor elk zaadje en elke plant een “genetische paspoort” ter beschikking hebben. Dit komt neer op 60.000 DNA-stalen per week! In het Labo voor biotische stressbeheer in het SVIC worden vervolgens de diverse suikerbietziektes in kaart gebracht en uitgetest. De planten die voor al deze ziektetests slagen, worden meegenomen naar de volgende fase, terwijl hun gevoeligere collega’s uit het proces verwijderd worden. In de speciale groeikamers voor abiotisch stressbeheer worden ook grondige tests uitgevoerd rond "abiotische stressfactoren" zoals hitte, droogte, lichtintensiteit, luchtvochtigheid en vruchtbaarheid. Het hele serrecomplex voor deze handelingen bestaat uit 50 compartimenten waar via scherming, belichting, temperatuur- en vochtregeling de omgevingsomstandigheden kunnen gemonitord worden. Gezien de bietenplant een tweejarige plant is die slechts zaad produceert tijdens het volgende jaar dienen de planten kunstmatig bij 6 à 10°C gevernaliseerd te worden.

De hier bekomen F1-hybriden worden het eerste jaar uitgezaaid en in het tweede jaar via inteelt vermeerderd. In het derde jaar worden ze dan in de eerste veldproeven gebruikt. Het vierde jaar bestaat uit opbrengstproeven. Telkens volgen testen op de belangrijke kenmerken. In het vijfde jaar worden ze dan vrijgegeven voor het IRBAB-KBIVB.

Vervolgens kregen we nog een bezoek aan de fabriek waar de uiteindelijke productie van de gecoate zaadpillen worden geproduceerd. Ik heb niet kunnen vernemen wie hier ons te woord stond maar het technisch verhaal liet er geen twijfel over bestaan dat onze begeleider elke fase van het verwerkingsproces tot in de details beheerste.
Eerst worden de onzuiverheden zoals stokjes, onkruidzaad, suikerbietzaad dat te groot of te klein is en ander inert materiaal verwijderd. Dit gebeurt meestal in waar de vermeerderingsvelden gelegen zijn vb. in Frankrijk of Italië. Vervolgens komen deze zaden in octabins van 280 kg aan in o.a. Tienen. Hier wordt een tweede opschoning uitgevoerd. Op een deel van de zaden wordt een zgn. priming gestart dit houdt in dat het suikerbietzaad 'voorgekiemd’ wordt om zo een snellere en meer homogene ontkieming op het veld te garanderen. Dan volgen nog het pilleren, coaten en verpakken.
We konden nog vernemen dat het merktaandeel van SESVanderhave in het aanbod van bietenzaden in België ligt tussen de 15 à 20%. Voor Frankrijk is dit boven de 50%. In totaal worden er gemiddeld een 30-tal rassen verkocht wereldwijd. In België is dit beperkt tot een tiental.

We onthielden uit de uiteenzetting dat er niets aan het toeval wordt overgelaten zowel bij de selectie, de vermeerdering als bij de zaadverwerking. Elke fase van het proces kent heel wat controle-aspecten. Dat er zoveel wetenschap, techniek en menselijke arbeid noodzakelijk is om tot een klein blauw bietenzaadpilletje te komen heeft iedereen wel gefascineerd.
Als afsluiting kregen we nog een kop met SESVanderhave-embleem gevuld met chocolade paaseitjes en een kop koffie met gebakje. Onze voorzitter Piet bedankte met een welverdiend geschenk.
Bedankt Hilde en alle collega’s die meewerkten om ons de wereld achter de schermen van de bietenzaadproductie te onthullen.